اشعه فرابنفش و کاربردهای آن امروزه برای بیشتر افراد کم‌وبیش شناخته شده است و به‌تناسب کار و حرفه خود با آن آشنا هستند. در نور خورشید در قسمت طیف یووی نور، اشعه فرابنفش و اشعه فروسرخ هر دو وجود دارند که اشعه مادون‌قرمز از 700 نانومتر به بالاتر پرتو دارد که اینجا مورد بحث ما نیست و فقط به بخش پرتو فرابنفش و اثرات و ویژگی های آن می پردازیم و به شکل تقسیم بندی شده لایه های آن را بررسی می کنیم. در بخش‌بندی کلی این قسمت از طیف خورشید سه دسته‌بندی برای پرتو فرابنفش می‌توان در نظر گرفت که عبارت‌اند از UVA ,UVB ,UVC تمامی لامپ‌های یووی در این سه بخش‌بندی ساخته می‌شوند و هرکدام در قسمت خود بخش خاصی از پرتو را ساطع می‌کنند تا عملکرد موردنظر برای لامپ ایجاد گردد. لامپ فرابنفش بنا به رسته تولید شده در اشکال مختلفی ساخته می‌شود و از تکنولوژی ساخت نور مرئی ساخت لامپ در صنعت روشنایی در بخش UVA و UVB در آنها استفاده می‌شود. در ادامه به بررسی بیشتر این دو بخش طیف یووی می‌پردازیم وبخش پرتو UVC را جداگانه در مجالی دیگر مورد بررسی قرار می دهیم.
پرتو UVB برای تأمین ویتامین D
لامپ فرابنفش در نانومتر 315-280 یا همان (یووی بی) کاربردهای زیادی دارد. به شکل طبیعی در بدن ما با نفوذ این اشعه به زیر پوست چرخه تولید ویتامین D در بدن فعال می‌گردد. فواید این ویتامین مهم امروزه برای همه ما مشخص است و کمبود آن عوارض مختلفی در بدن جانداران دارد. به همین خاطر لامپ یووی بی برای تأمین ویتامین D در بدن جاندارانی که در خانه نگهداری می‌شوند از جمله پرندگان و خزندگان تولید می‌شود و به لامپ ویتامین D نیز معروف است. کنترل متابولیسم کلسیم در بدن جانداران از طریق این ویتامین صورت می‌گیرد که نشان‌دهنده اهمیت آن است. از فواید ویتامین D می‌توان به مواردی چون رشد سلولی بدن، رشد و استحکام استخوان، بهبود سوخت‌وساز گلوکز، هماهنگی بیشتر بین اعصاب و عضلات بدن و مقاومت در برابر بیماری‌ها اشاره کرد و کمبود آن عوارضی چون ضعف عضلانی، پوک شدن استخوان‌ها و افسردگی ایجاد خواهد کرد. نوعی کلسترول در بدن جانداران در پوست قرارداد که با تابش نور خورشید و نفوذ اشعه UVB به زیر پوست طی فرایندی ابتدا پیش‌نیاز ویتامین D و سپس در تبادل گرمایی خود این ویتامین مفید ساخته می‌شود. تعداد غذاهایی که ویتامین D دارند محدود است و همچنان نور خورشید بزرگ‌ترین منبع برای جذب آن است. لامپ یووی مخصوص ویتامین D به‌خوبی این نیاز را تأمین می‌کند به شرطی که از اصل بودن آن اطمینان داشته باشید.
پرتو UVB برای درمان بیماری در پزشکی:
در بخش درمان و پزشکی نیز از این لامپ برای درمان ناراحتی‌های پوستی و لک‌وپیس و همچنین درمان بیماری زردی استفاده می‌شود. برای هرکدام از این کاربردها بخش معینی از بازه اشعه بین 315-280 استفاده می گردد تا کارایی نانومتر آن بخش موثر واقع شود ونتیجه مطلوب بدست آید. به همین خاطر لامپ های دسته UVB کاملا از هم مجزا بوده و هرکدام درحوزه تخصصی خود کارایی دارند. لامپ بهنای باریک وپهنای پهن فیلیپس آلمان از بهترین آنها است. پرتو یووی بی به مقدار استاندارد دراین لامپ گنجانده شده تا بهترین نتیجه حاصل گردد. نوع لامپ باند باریک فیلیپس دراندازه 311 نانومتر پرتو دارد که برای بیمار ایمن تراست وموجبات درمان لک های پوستی و اگزما رافراهم می کند. در فتوتراپی نوزاد نیز لامپ یووی فلورسنت فیلیپس کیفیت کم نظیری داشته و ازسایر برندها بهتر عمل می کند به این شکل که طول درمان نوزاد به نسبت بقیه لامپ ها بخصوص لامپ LED کمتر بوده ونوزاد زودتر به بهبودی کامل می رسد.
|
نام انگلیسی |
کاربرد لامپ UVB در درمان بیماری ها |
|
PSORIASIS |
درمان بیماری پسوریازیس |
|
VITILIGO |
درمان بیماری ویتولیگو |
|
NEONATAL JAUNDICE |
درمان بیماری یرقان یا زردی |
|
MYCOSIS FUNGOIDES |
درمان بیماری مایکوزیسفونگوییدیس |
| ATOPIC DERMATITIS |
درمان بیماری اگزمای آتوپیک |
| LICHEN PLANUS | درمان بیماری لیکن پلان |
پرتو UVA برای امور صنعتی:
همان‌طور که اشاره شد پرتو یووی A دارای بلندترین طول‌موج است که به‌هیچ‌وجه توسط لایه ازن جذب نمی‌شود. دارای کمترین میزان انرژی بوده و مصارف مختلفی در بخشش صنعت دارد. لامپ UVA در دو نوع پوشش شیشه یکی به رنگ سفید و دیگری به رنگ آبی تیره تولید می‌شود. از این لامپ صنعت برای امور خشک‌کردن رنگ و چسب یووی و رزین استفاده می‌شود. انواع رنگ در صنعت چاپ و بسته‌بندی توسط این پرتو بلافاصله خشک شده و دیگر تغییر پیدا نمی‌کند. برگه‌های چاپ رنگی که از دستگاه به‌سرعت خارج می‌شوند با عبور از زیر لامپ به‌سرعت جذب کاغذ شده روی برگه بعدی می‌افتد. در مورد چسب یووی که در صنایع مختلف به کار می‌رود نیز از لامپ UVA برای خشک‌کردن چسب استفاده می‌شود و قطعاتی که به این روش به هم می‌چسبند بسیار مقاوم و سخت می‌شوند. در استفاده از رزین در امور مختلف نیز به همین شکل انجام می‌گیرد.
در آزمایشگاه‌های صنایع نیز برای تست و بررسی دقیق مواد و محلول‌ها از این پرتو استفاده می‌شود. واکنش‌های فتوشیمیایی که در صنعت پتروشیمی متداول است با این پرتو انجام می‌گردد. در دستگاه‌های حشره‌کش برای جذب حشرات به سمت دستگاه به‌خوبی عمل کرده و طیف خاص یووی حشره را به سمت خود جذب کرده و دستگاه آنها را از بین می‌برد. تا این قسمت تمام مثال‌ها با استفاده از لامپ یووی با پوشش بدنه سفید بود. اما لامپ با پوشش بدنه آبی تیره که به آن BLACK LIGHT گفته می‌شود نیز کاربردهای خاص و منحصربه‌فردی دارد که به آنها اشاره می‌کنیم.
| کاربرد لامپ UVA در صنایع | |
| ایجاد جلوه های ویژه در سینما و تیاتر و صحنه | برای خشک کردن انواع چسب یووی و انواع رزین |
| تحلیل و بررسی رنگ در صنعت نساجی | برای استفاده در صنعت داروسازی |
| تست اسکناس و مسکوکات | برای استفاده در جرم شناسی قضایی و تحقیقات پلیس |
| تایید آثارهنری و تاریخی و بررسی قدمت اثر هنری | برای تست انواع اسناد مهم از نظر اصل بودن و تشخیص جوهر نوشته و یکسان بودن قلم بخ کاررفته |
| بررسی و تشخیص در پزشکی قانونی | برای تشخیص اصل بودن آثار هنری نفیس |
| انواع واکنش فتوشیمیایی در آزمایشگاه ها ومراکز تحقیقاتی | تست و آنالیز نهایی مخصول تولید شده در صنعت |
| جذب حشرات و آفات کشاورزی صنعتی و ازبین بردن آنها | |
پرتو UVA برای امورتست و بازرسی:
لامپ بلک‌لایت که به لامپ نور سیاه نیز معروف است برای مشاهده جزئیات بسیار ریز و حساس که در نور کلوین دار مانند نور روز یا نور لامپ‌های روشنایی قابل دید و تشخیص نیستند به کار می‌رود. بلک‌لایت یا نور سیاه برای تست اسناد مهم در مسائل قضایی همچنین مشخص‌کردن اصل بودن آثار هنری مانند تابلو نقاشی، فرش نفیس، تمبرهای قدیمی، جواهرات و امثال این اقلام کاربرد دارد. نور سیاه در جرم‌شناسی برای پیداکردن اثر انگشت در محیط ساختمان یا داخل خودرو و همچنین آثار جرم بر روی اشیا و دیوارها و غیره به کار می‌رود. از بلک‌لایت برای تشخیص ترک‌های بسیار ریز یا شکاف خیلی ریز در قطعات مختلف استفاده می‌شود. در حقیقت بررسی نهایی محصول تولیدشده با نور سیاه تست می‌شود تا عیوب نهایی آن آشکار گردد.
لامپ بلک‌لایت در صنعت سرگرمی و استیج اجرای نمایش و کنسرت نیز کاربرد دارد و مواد محلول رنگی را که به اعضای بدن مالیده می‌شود به‌گونه‌ای خاص و اگزجره نشان می‌دهد تا اثر خاص آن بر تماشاچی القا گردد. برای بررسی کپک در مکان‌های خاص مانند آزمایشگاه یا رستوران و مراکز خدماتی مثل هتل‌ها از نور سیاه استفاده می‌شود. انواع دستگاه‌های تشخیص اسکناس که در صرافی و بانک وجود دارد از این لامپ استفاده می‌کنند. لامپ یووی A بلک‌لایت به شکل فلورسنت و گازی تولید می‌شود. به شکل فلورسنت آن در اندازه‌های مختلف از 7 سانت تا 120 سانت تولید شده و هرکدام به ترانس مخصوص خود که حتماً باید الکترونیکی باشند نیاز دارند. در نوع گازی این لامپ با ترانس القایی روشن می‌شود.